universal design คืออะไร รู้จักการออกแบบที่ทุกคนเข้าถึงได้

Universal Design คืออะไร?

ในยุคที่เทคโนโลยีและการออกแบบมีบทบาทสำคัญต่อชีวิตประจำวันของเรา ความสะดวกสบายในการเข้าถึงและการใช้งานผลิตภัณฑ์หรือบริการต่าง ๆ เป็นสิ่งที่ไม่ควรถูกจำกัดเฉพาะกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง แนวคิด Universal Design หรือ การออกแบบเพื่อทุกคน/การออกแบบที่เป็นสากล จึงมีความสำคัญในสังคมที่มีความหลากหลาย การออกแบบที่ดีคือการออกแบบที่ทุกคนใช้งานสิ่งต่างๆ ได้อย่างเท่าเทียมกัน โดยไม่จำเป็นต้องมีการดัดแปลงเพิ่มเติม

…มันจะดีแค่ไหนหากครอบครัว หรือกลุ่มที่มีคนหลากหลายจะใช้ชีวิตได้สะดวกสบายในที่เดียวกัน

การออกแบบในที่นี้หมายรวมไปถึงทุกอย่าง ใช่เพียงสถานที่ แต่รวมไปถึงการออกแบบผลิตภัณฑ์ บริการ และสิ่งแวดล้อมต่าง ๆ ที่ใช้งานได้โดยคนทุกกลุ่ม ไม่จำกัดเพียงแต่กลุ่มคนที่มีข้อจำกัดทางกายภาพหรือสติปัญญา แต่ทุกคนควรเข้าถึงได้โดยไม่ต้องปรับปรุงเพิ่ม

สำหรับกลุ่มคนส่วนมากที่ร่างกายแข็งแรง อายุยังน้อย การใช้ชีวิตตามปกติเป็นเรื่องที่ไม่ลำบาก การเดินขึ้นบันไดที่สูงชันอาจทำได้ง่ายๆ การจะมีทางลาดหรือลิฟต์หรือไม่อาจไม่ใช่เรื่องจำเป็น แต่ใครจะรู้วันหนึ่งคุณอาจจะต้องใส่เฝือกดามขาสักเดือน การใช้ชีวิตที่เคยง่ายก็กลายเป็นลำบาก การเข้าห้องน้ำที่ไม่มีหลักให้ยึดก็กลายเป็นความเสี่ยงจะเจ็บหนักได้เลยทีเดียว

…แล้วหากต้องลำบากตลอดชีวิต เพราะการออกแบบไม่เอื้ออำนวยล่ะ?

Universal Design จึงเป็นทางออกของการออกแบบที่ทำให้ทุกคนใช้ชีวิตโดยมีข้อจำกัดที่น้อยที่สุด เพื่อการช่วยเหลือตัวเอง ใช้ชีวิตเองโดยไม่ต้องคาดหวังการดูแลจากผู้อื่นตลอดเวลา

หลักการของ Universal Design

การออกแบบเพื่อทุกคนที่ใช้งานได้จริง ตั้งอยู่บนหลักการพื้นฐาน ซึ่งนำไปประยุกต์ใช้ได้ในหลากหลายด้าน ไม่ว่าจะเป็นการออกแบบสถาปัตยกรรม ผลิตภัณฑ์ สินค้า และบริการ

• การใช้ได้เท่าเทียมกัน (Equitable Use): การออกแบบต้องทำให้ทุกคนเข้าถึงได้ โดยไม่ต้องมีการแบ่งแยกกลุ่มใดออกไป เช่น การสร้างทางลาดสำหรับผู้ใช้รถเข็นที่สามารถใช้ได้กับทุกคน ไม่เพียงแต่คนพิการทางร่างกายที่นั่งรถเข็นที่จะใช้งานได้ แต่เด็กที่นั่งรถเข็น หรือแม้แต่พนักงานขนส่งที่ต้องใช้รถเข็นก็ใช้งานได้อย่างสะดวกสบาย

• มีความยืดหยุ่นในการใช้งาน (Flexibility in Use): การออกแบบต้องมีความยืดหยุ่นในการใช้งาน ตอบสนองต่อความต้องการและความชอบที่หลากหลาย เช่น เช่นเก้าอี้บนรถประจำทางที่นั่งได้ และพับเก็บเพื่อเพิ่มพื้นทีสำหรับวีลแชร์

• ใช้งานง่ายและเข้าใจง่าย (Simple and Intuitive Use): การออกแบบต้องสามารถเข้าใจและใช้งานได้ง่าย แม้แต่กับผู้ที่ไม่เคยมีประสบการณ์มาก่อน เช่น เว็บไซต์ที่มีระบบนำทางที่ชัดเจนและเข้าใจได้ง่าย

• การรับรู้ข้อมูลได้หลากหลาย (Perceptible Information): ข้อมูลที่จำเป็นต้องถูกส่งผ่านไปยังผู้ใช้อย่างหลากหลายช่องทาง เช่น การใช้สัญญาณเสียงและไฟกระพริบเพื่อแจ้งเตือน ในสัญญาณไฟจราจรเพื่อข้ามถนน คนที่มองเห็นมองสัญญาณ ส่วนคนตาบอดเข้าใจจากสัญญาณเสียง

• ยอมรับความผิดพลาดได้ (Tolerance for Error): การออกแบบต้องสามารถลดโอกาสเกิดข้อผิดพลาดและผล กระทบที่ตามมาจากความผิดพลาดได้ เช่น ระบบที่แจ้งเตือนผู้ใช้ก่อนทำการยืนยันการกระทำที่ไม่สามารถย้อนกลับได้

• ใช้ได้สะดวกโดยออกแรงน้อย (Low Physical Effort): การใช้งานต้องสะดวกและไม่ต้องออกแรงมากเกินความจำเป็น เช่น ประตูอัตโนมัติที่สามารถเปิดได้โดยไม่ต้องใช้แรงดัน

• ขนาดและพื้นที่การใช้งานที่เหมาะสม (Size and Space for Approach and Use): การออกแบบต้องมีพื้นที่เพียงพอและเหมาะสมสำหรับการเข้าถึงและใช้งานของทุกคน เช่น ห้องน้ำที่มีพิ้นที่เพียงพอสำหรับคนที่ใช้วีลแชร์ หรือผู้มีอุปสรรคด้านร่างกาย

ข้อสรุป

Universal Design คือการออกแบบที่เปิดกว้างและครอบคลุมทุกกลุ่มคน โดยมุ่งเน้นให้ทุกคนสามารถใช้งานได้โดยไม่มีข้อจำกัด ความสำคัญของแนวคิดนี้ไม่เพียงแค่เป็นการทำให้การออกแบบมีความยืดหยุ่น แต่ยังช่วยสร้างสังคมที่เท่าเทียมและมีความสะดวกสบายมากยิ่งขึ้นสำหรับทุกคน